Berigt 23 – de plaats van de oude school

 

In 1989 verscheen ter gelegenheid van de viering van het 850-jarige bestaan van Roderwolde Rowol toendertied. Van kerspel naar buitendorp. De verschijning van het boek was te danken aan de samenwerking tussen een aantal mensen uit het dorp: autochtone Rowolmer uit verschillende beroepsgroepen onder de redactie van meester Peter van der Velde en Ada van Dijk. De beide redactieleden waren beiden weliswaar import maar kennelijk genoeg ingeburgerd om de opdracht uit te voeren. In 1984 werd gestart met het eerste onderzoek naar de geschiedenis van Roderwolde en omstreken. Op dat moment was er geen einddatum vastgesteld. Pas nadat besloten was om deze historische mijlpaal in 1989 te vieren, kwam ook de uitgave van het boek versneld in beeld. In korte tijd moest het onderzoek worden afgerond en werd de tekst geschreven.

Het historisch onderzoek werd daarna onverminderd voortgezet. Het Drents Archief bleek een rijke schatkamer te zijn en er kwamen in de loop der jaren veel nieuwe feiten aan het licht. Dat betekent dat onze kennis van de geschiedenis van Roderwolde regelmatig bijgesteld moet worden.Dat geldt bijvoorbeeld ook voor de plaats waar de eerste school van Roderwolde heeft gestaan.

Na de Reformatie in Drenthe in 1598 werd op last van graaf Willem Lodewijk de inrichting van de nieuwe ‘gereformeerde’ kerk en van het onderwijs stevig aangepakt. Eén van de belangrijkste feiten was de verplichte invoering van het lager onderwijs voor alle kinderen. Daarvóór waren er slechts enkele scholen in de grotere Drentse plaatsen: in Vledder, Havelte, Beilen, Nijeveen, Colderveen en Roswinkel. Korte tijd later ook in Emmen en Anlo.

De eerste schoolmeester van Roderwolde kwam omstreeks 1602. Van schoolmeesters werd verwacht dat ze trouw lidmaat van de kerk waren en oprecht en vroom in handel en wandel. Een belangrijke onderwijstaak was in de eerste plaats het onderricht in de fundamenten van de Christelijke religie en het leren van de Heidelberger catechismus op de zondag- en de woensdagmiddag. Hij moest er bovendien voor zorgen dat de kinderen regelmatig in de kerk kwamen. De Synode deelde aan alle kerkbesturen mee dat de schoolmeesters op zondag na het eerste luiden van de klok datgene wat de predikant had opgegeven, moesten voorlezen. Zij moesten daarmee doorgaan totdat de gemeente bij elkaar was en men kon beginnen met zingen. Daarnaast vond men het ook belangrijk dat de jeugd goed leerde lezen en schrijven.

In 1608 wordt voor het eerst de schoolmeester met naam en toenaam genoemd, Hendrik Hendriks. Hij was aangesteld zonder examen te doen en zonder goedkeuring van de kerkelijke overheid. Het is niet bekend of de verantwoordelijke mensen voor zijn aanstelling zich iets hebben aangetrokken van deze afkeuring, men was waarschijnlijk al lang blij dat er een schoolmeester was in het kleine dorp.

De plaats van de oude school is lang een raadsel geweest. Vroeger dachten we dat de school naast de pastorie aan de Achterste weg stond. Bij nader onderzoek bleek echter dat de eerste school meteen aan de Voorste weg werd gebouwd. De kerk bezat namelijk twee akkertjes op de es en de school kon dus op kerkegrond gebouwd worden aan het zuideinde van deze akkers. Toch blijft het een raadsel waarom men niet gekozen heeft voor een plaats dicht bij de pastorie, want daar was aan het begin van de 17e eeuw het centrum van het dorp. Aan de Voorste weg stonden begin 1600 slechts twee huizen: de herberg (die pas eeuwen later de naam het Rode Hert kreeg) en het grote huis tegenover de Schipsloot, het oude Woldzigt.

Na de bouw van de nieuwe dorpsschool omstreeks 1602 kwamen hier meer huizen te staan: de eerste ambachtslieden kozen hier hun werkplaats. Binnen vijftig jaren was de ruimte tussen de driesprong en de school volgebouwd: eerst een wever en een kleermaker. Daarna verschenen in rap tempo een grote herberg (later het Blauwe Paard genoemd), verschillende neringdoenden en timmerlieden. Langzamerhand verschoof het centrum van het dorp naar het zuiden. Uit die jaren stamt dan ook de aanduiding van een Achterste en een Voorste weg.

AvD