Berigt 28 – het archief Rademaker

In het Rowolmer Archief wordt sinds april 2009 het archief van de familie Hendrik Rademaker van Sandebuur bewaard. Deze familiepapieren lagen na het overlijden van Hendrik in het huis van Gerard en Lien Roelfzema. Gerard had de documenten al min of meer gecatalogiseerd en de genealogie van de familie met behulp van de gegevens van Geert Doedens (‘t Volk van ’t Samber)  verder uitgezocht. Na de dood van Gerard Roelfzema werd het familiearchief door Henk en Tineke Roelfzema aan het Rowolmer Archief aangeboden. Het is een waardevolle verzameling historische documenten, waar we bijzonder blij mee zijn. Tussen alle papieren vonden we twee blaadjes uit een schrift waarop Hendrik Rademaker in de laatste oorlogswinter gedurende enkele  weken aantekeningen had gemaakt over de buitengewone weersomstandigheden in die periode. Ook Piet Oosterhoff uit Foxwolde, secretaris van verschillende waterschappen, maakte dagelijks enkele notities in zijn dagboek over de dreigende situatie in de polders. De dagboeken van Piet Oosterhoff zijn eerder in de Clockeslagh nr. 3 aan de orde geweest (Verhalen uit de oorlogsjaren, mei 2010). We laten beide heren aan het woord, de aantekeningen van Piet Oosterhoff volgen cursief de woorden van Hendrik Rademaker.

1944

Vrijdag 10 Nov. Door de aanhoudende regen van de vorige dagen is het binnen- en buitenwater hoog.

Zat. 11 Nov. Vanmiddag zijn de sluizen van de Gaarkeuken gebombardeerd. Tegen de avond begint het water te wassen. De vliegtuigen waren duidelijk te zien.

P.O: Regenachtig weer. Verscheidene bommen gevallen plm. 12 ½ uur, s middags. Men veronderstelt bij de Gaarkeuken, Grijpskerk.

Zon. 12 Nov. Het buitenwater wast nog steeds. Het regende de hele dag. Het land begint te blinken.

P.O: Duiker bij Schipsloot lek. Reeds veel water in de polder gezien. Een week lang veel regen. Sluizen te Gaarkeuken gisteren gebombardeerd. 2 personen zwaar gewond.

Maan. 13 Nov. Het weer is vanmorgen beter geworden, tegen de avond steekt er echter een flinke sneeuwstorm op. Veel boeren halen hun jongvee op stal.

P.O: Bar slecht weer vandaag de hele dag regen, sneeuw en hagel. Door kapotgooien sluizen te Gaarkeuken, vele regens, boezemwater heel hoog. Loopt over de kaden van Leutingewolde en Matsloot. Zuidermaden blank (ook omdat de duiker bij Schipsloot heel erg lekte). Vanavond hondeweer. Een flinke laag natte sneeuw, met felle wind. Hoe goed is het thuis te zitten met een warme kachel en een dak boven je hoofd; hoe velen in dezen genadelozen oorlogstijd moeten het zonder stellen.

Dins. 14 Nov. Vannacht heeft het weer geweldig geregend en gestormd. Al het laaggelegen land is ondergelopen. Het meeste vee dat niet is ingehaald, is door het water verrast. Het water staat aan het randje van de dijken. In de Leutingewolder polder worden een paar dijkdoorbraken voorkomen. Er zijn verscheide licht- radio- telefoon- en telegraafpalen omgewaaid.

P.O: Bijna een witte wereld, natte sneeuw. Land achter huis onder water.

Woens. 15 Nov. Het buitenwater is ruim 7 cm. gezakt. In de Leutingewolder polder zakt het water ook. Er worden vluchtelingen verwacht.

P.O: Het water vannacht 7 cm. gezakt in Hoogkerk, 1 cm.  in het Koningsdiep.

Don. 16 Nov. Het buitenwater in Leutingewolder polder zakt. De Zuidermaden staan geheel blank. Matsloot is weer iets gerezen.

P.O: Talloze telefoonpalen omgewaaid door de sneeuwstorm, vooral op Zevenhuizen. Ook palen van Radiodistributie en van de Wehrmacht.

Vrij. 17 Nov. Vandaag is er een grote hooivordering. Er is een groep Limburgse vluchtelingen door Roden getrokken. In de duinen zijn twee lijken gevonden van mannen, die door de O.T. officieren gedood zijn.

P.O: Tabak op zolder verhangen. Was te dicht op elkaar geregen, waardoor waarschijnlijk gisteravond de nicotine-gaslucht in de kamer.

Zat. 18 Nov. Gisteravond is er een troep Engelse vliegtuigen overgevlogen. Verscheidene mannen hebben een oproeping voor tewerkstelling gekregen. Door de geweldige regen is het water vannacht sterk gewassen.

P.O: Regenachtig weer, vannacht veel regen. Het water buitengewoon hoog.‘ s Middags met paard en wagen 6 schapen van een eiland gehaald (land W. Ipema). In de dam tusschen de Ven en W. Ipema kwam het water bijna tot aan de wagenplanken. Het paard moest door een zee van water en stapte er dapper met zijn vracht van 6 schapen en 3 mannen door 80 cm. diep water. Vandaag weer 200 jongens van Roden opgeroepen voor ‘putjesgraven’ in Dieverbrug.

Zon. 19 Nov. Vannacht heeft het weer geregend. Het water stroomt op verscheidene plaatsen over de Peizerdiepdijk in de Matsloot. De dijken zijn versterkt. Om 10 uur was er een gat in van ± 1 m. breed en 1 ½ m. diep. Na 4 uur hard werken kreeg men hem met vereende krachten weer dicht. Op een paar andere plaatsen is een dijkdoorbraak voorkomen.

P.O: Buitengewoon hoog water, bij mijn herinnering nimmer zoo hoog. Met man en macht naar de kaden van de Matsloot, waarover het water heen bruiste.

Maan. 20 Nov. Het water stroomt over de nieuwe weg. Een paar boeren brengen hun vee naar veiliger plaatsen.

P.O: Hoog water. Broers 5 andere schapen achter boerderij gehaald. Paard zwom bijweilen voor den wagen.

Dins. 21 Nov. Weer twee grote gaten in de dijk. De polder is nu reddeloos verloren: buitenwater wast nog steeds. Verscheiden boeren moeten hun aardappelen in veiligheid brengen.

P.O: Hoog water. Het water heeft zijn hoogste stand bereikt. Bij de Molenbrug stond het water aan den kant van den Polder Weehorst tot aan de steenen beneden de granietsteen.

Woens. 22 Nov. Het water in de Zuidermaden is drie cm. gevallen. Regen.

P.O: Het water bij het Peizerdiep plusmin. 7 cm. gezakt. Komt dat van de dijkdoorbraak van den Polder Matsloot?

Don. 23 Nov. In het Lageland staat ± 10 cm. water op de straat. Vannacht en vandaag regen.

P.O: De Polder Matsloot loopt vol water. Het water ging over de kaden. Dijkdoorbraak bij de Scharphoorn van Jan Assies aan het Peizerdiep. Gat van plm. 20 meter.

Vrij. 24 Nov. Het water wast snel. L(ucas) Rademaker (de watermolenaar, red.) heeft dijkjes om huis gemaakt, hoopt het water zo te keren. Veel ongedierte zoekt hoger land op en kan gemakkelijk gegrepen worden. Regen.

P.O: Morgen paardenvordering in Eelde. In schemerdonker naar huis (vanaf Eelderwolde) over het modderpaadje langs het Beeld. In de sloot met de fiets gekomen. Zoon Th. Niemeijer doodgeschoten.

Zat. 25. Nov. Water wast nog steeds. Vandaag grote paardevordering van paarden van 3 tot 15 jaar voor de Duitse Wehrmacht.

P.O: Vordering paarden door de Duitse Wehrmacht in Roden van alle paarden van 3 tot 15 jaar. Sommige boeren hielden geen een paard meer over. Mijn broers moesten 1 stamboekmerrie afstaan. Uitkering f 1350,- + f 200,- voor stamboek + f 100,- voor dekgeld.

Half december klaarde het weer eindelijk op en zakte het waterpeil. Het Bestuur van het Waterschap besloot gaten in de kaden te graven om het afstromen van het water te versnellen. De dag voor Kerst trad de vorst in. De enorme watervlakte veranderde in de mooiste ijsvloer die Roderwolde ooit heeft gehad.

AvD