Berigt-83: armoede en gedwongen winkelnering

Voor de meeste lezers zal deze kop doen denken aan misstanden in veengebieden, ruim voor het jaar 1900. Toch is hier ook later sprake van geweest, zelfs in onze streek! In het Algemeen Handelsblad van 27 maart 1918 stond hierover een artikel te lezen, naar aanleiding van een (toen) nieuw rapport door “de Directie van den Arbeid”.

Sociale Kroniek: de gedwongen winkelnering. Over jammerlijke arbeidstoestanden, slechte betaling en uitbuiting.

In den noordhoek van Drenthe werd onder de betrokken arbeiders een toestand aangetroffen, zoo in alle opzichten ellendig, dat elke beschrijving hiervan een zwak beeld slechts van de werkelijkheid vermag te geven.

Voornamelijk in Roderesch en Roderveld en in het naburige Fokswolde, verspreid over uren gaans in den omtrek van het eigenlijke Roden, woont een bevolking die zeer veel verarmd is. Zij werkt in hoofdzaak voor 3 werkgevers, die behalve een landbouwbedrijf, een houthandel en een eikschillerij exploiteeren. Al naar het seizoen hebben deze werkgevers 72 personen uit 49 gezinnen in dienst...

De bovenbedoelde werkgevers houden winkels waar kruideniers-, grutters en vetwaren, brood, veevoederartikelen, enz. verkrijgbaar zijn. Zij verklaren ronduit dat hun arbeiders bij hen moeten koopen, willen zij voor werk in aanmerking komen. Zij volgen het systeem van crediet verleenen, soms tot bedragen van f. 40-50 waardoor zij deze menschen, die een jaarlijks inkomen van hoogstens f.350 hebben, geheel in hun macht krijgen.

Voor een deel is de baas, wanneer niet voor hem gewerkt wordt, zijn macht kwijt; hij heeft dan immers niet de beschikking over het loon. Doch in den zomer bij een ander koopen, zou onmiddellijk de ongenade van den werkgever over het gezin doen komen en uren ver loopt men dan ook om aan zijn winkelplicht te voldoen.

De verklaringen der arbeiders stemden overeen met wat de werkgevers vrij uit mededeelden. Een hunner zeide: “Er is geen verplichting, maar die bij mij werkt, die moet bij mij koopen, want U moet maar zoo rekenen, de winkel is hoofdzaak en als ik geen winkel had, dan wou ik ook geen hout hebben." Hier werd dus het nog niet voorgekomen feit geconstateerd, dat deze winkeliers ronduit verklaren,dat zij aan een aantal arbeidersgezinnen werk verschaffen, uitsluitend met het doel hen te dwingen hun benoodigdheden in hun winkel te koopen.

Ook hier werd het loon nimmer ten volle uitbetaald; de arbeiders ontvangen slechts datgene, wat er na aftrek van den prijs der gekochte waren en van een deel der oude schuld overblijft.

De bedragen, in den winkel besteed, wisselden van f.2 tot f.12 per week. Op elk brood, door de werkgevers geleverd, werd door hen 2 cent genoten. Nergens wordt de gedwongen winkelnering zoo opzettelijk en zoo direct uitgeoefend als in deze gemeente.

In het oorspronkelijke rapport was verder te lezen:

"De arbeiders wonen hier in over de heide verspreide en verscholen krotten en hutten; hunne bittere armoede ging in de meeste gevallen gepaard met verwaarloozing en vervuiling. Dat van de opvoeding der kinderen in deze omgeving niets terecht komt, ligt voor de hand, van eenige zorg voor de lichamelijke reinheid der kinderen was geen sprake. Het was niet gemakkelijk in deze door bederf, stank, rook en etenslucht verpeste hutten verhooren af te nemen, te meer niet daar deze menschen, uit vrees voor de werkgevers, niet zoo dadelijk waren te bewegen de vereischte inlichtingen te verschaffen.
Het behoeft geen betoog, dat van eenige regeling van arbeidsvoorwaarden hier geen spoor te ontdekken viel. De werkgevers hebben de arbeiders volkomen in hun macht, althans voor zoover dezen er op gesteld zijn werk te behouden of te verkrijgen."

------------------------------------------------------------------------

Op deze kaart uit 1918 is te zien hoe het gebied rond de Roderwolderweg (in rood) er toen ongeveer uitzag. Rechtsonderaan is de kruising bij het tolhuis, rechtsboven ligt Roderwolde. De rode stipjes geven aan waar honderd jaar geleden woningen stonden. Bekijk de kaart op een groot scherm!

WvdV